یادداشت؛
یونس امین‌پور، مدیر گروه سازه‌های هیدرولیکی پژوهشکده مهندسی هیدرولیک و محیط‌های آبی موسسه تحقیقات آب
محدودیت منابع آب کشور از یک‌سو و نیاز روزافزون به تولیدات کشاورزی از سوی دیگر، توجه به مصرف بهینه آب کشاورزی را ضروری نموده است. تلفات بالای آبیاری به‌ویژه در مصارف آب‌های سطحی، تأکیدی بر این مطلب است. تحویل حجمی اولین گام برای کنترل مصارف کشاورزی و سعی در کاهش تلفات در این‌گونه مصارف است. در کشور ما هرچند اکثر شبکه‌های آبیاری مجهز به تنظیم‌کننده‌های سطح آب و دریچه‌هایی با توان تحویل حجمی آب به مصرفکننده هستند، اما در بیشتر شبکه‌های آبیاری کشور تحویل آب به مصرفکننده و دریافت آببها متناسب با وسعت سطوح زیر کشت انواع محصولات، انجام می‌شود. به عبارت بهتر تحویل آب، هکتاری است. به دلیل عدم پرداخت آببها از سوی کشاورزان به ازای مصرف هر مترمکعب آب و عدم دقت کافی در کنترل حجم آب تحویلی به مصرفکننده، اهمیت کافی به کاهش مصرف آب، داده نمی‌شود.
تحویل حجمی، گامی اساسی در راستای مدیریت مصرف آب کشاورزی محسوب می‌گردد. در تحویل حجمی، دریافت آببها بر اساس میزان حجم آب تحویلی و مستقل از عملکرد محصول صورت می‌گیرد. به‌طور طبیعی، اندازه‌گیری حجم آب تحویلی متناسب با حجم آب موردتقاضا و وجود بستر لازم جهت حسابداری آب در شبکه‌های آبیاری، نیاز اصلی اجرای فرآیند تحویل حجمی محسوب می‌شود. بهبود راندمان کاربرد آب در مزرعه، تدقیق محاسبه راندمان انتقال و توزیع آب، مدیریت صحیح بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری کاهش میزان تلفات و توزیع عادلانه آب بین زارعین، از نتایج مستقیم اجرای صحیح فرآیند تحویل حجمی و استقرار نظام قابل‌اعتماد جهت اندازه‌گیری آب آبیاری است. دریچه‌های نیرپیک یکی از انواع سازه‌های آبگیر از نوع مدول است که جهت اندازه‌گیری و کنترل هم‌زمان دبی جریان مورداستفاده قرار گرفته و مستقل از نوسانات سطح آب است. با توجه به ساخت دریچه‌های مذکور توسط شرکت‌های داخلی، مبتنی بر مهندسی معکوس، ضروری است قبل از نصب و بهره‌برداری از این سازه، منحنی آبگذری آن در شرایط مختلف بهره‌برداری موردبررسی قرار گرفته و مقدار خطای آن با منحنی دبی- اشل استاندارد شرکت مرجع (شرکت فرانسوی نیریپک) استخراج گردد. به همین منظور دو دریچه نیریک XX2-300 و XX2-210، ساخته‌شده توسط شرکت مهندسی فرادید میهن، به سفارش شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، در مؤسسه تحقیقات آب موردمطالعه قرار گرفت.
یکی دیگر از تجهیزات اندازه‌گیری دبی جریان در مجاری تحت‌فشار، دبی روزنه‌ای است که کارکرد آن مبتنی بر اختلاف فشار بین بالادست و پایین‌دست است. سازه مذکور بایستی در شرایط استاندارد (با رعایت فاصله ۱۰ برابر و ۵ برابر قطر لوله، به ترتیب از بالادست و پایین‌دست سازه) نصب شده و مورداستفاده قرار گیرد. در آب‌شیرین‌کن‌های خلیج‌فارس و در بخش خروجی کارتریج فیلترها، ضروری است جهت شناسایی فیلترهای دچار گرفتگی، میزان دبی خروجی اندازه‌گیری شود. به دلیل محدودیت فاصله طولی، امکان رعایت فواصل استاندارد ذکرشده وجود ندارد. به همین منظور و باهدف امکان‌سنجی وجود رابطه‌ای متقن بین تغییرات فشار بالادست و پایین‌دست با تغییرات دبی عبوری، ۱۹ دبی‌سنج روزنه‌ای به قطر ۱۶ اینچ موردمطالعه و آزمایش قرار گرفت.
